Let op: In stilte geven aan goede doelen kan straks niet meer!

Een oud gezegde luidt: Laat uw linkerhand niet weten wat uw rechterhand doet. Dat betekent dat je niet over je goede daden spreekt, maar in stilte goed doet. De Minister voor Rechtsbescherming heeft echter op 21 december jl. een conceptwetsvoorstel ter consultatie aangeboden dat dit gezegde voor veel donateurs illusoir maakt. Reacties op dit conceptwetsvoorstel zijn mogelijk tot 22 februari 2019. Lees en huiver!

Donaties > €15.000 openbaar maken en stichtingen moeten jaarstukken publiceren

Het conceptvoorstel verplicht maatschappelijke organisaties om donaties van meer dan € 15.000 per jaar openbaar maken in een donatie overzicht. Hiermee beoogt de Minister te voorkomen dat door buitenlandse geldstromen naar maatschappelijke organisaties onwenselijke invloed wordt gekocht. Bovendien moeten stichtingen hun balans en staat van baten en lasten openbaar maken met als doel misbruik van financieel-economische aard tegen te gaan.

Wie moet wat openbaar maken?

Maatschappelijke organisaties zijn stichtingen, verenigingen, kerkelijke organisaties en vergelijkbare buitenlandse entiteiten die duurzaam in Nederland activiteiten uitoefenen. Een donatie is iedere bijdrage in geld of natura, anders dan subsidie.

Maatschappelijke organisaties moeten een donatie overzicht openbaar maken op hun website of via deponering bij de Kamer van Koophandel. Op het donatie overzicht moet het bedrag, de naam en woonplaats van de donateur en de datum van het donatieoverzicht vermeld worden. Het overzicht moet zeven jaar voor inzage beschikbaar zijn. Een donateur kan een natuurlijk persoon zijn, maar ook een rechtspersoon.

Stichtingen moeten hun balans en staat van baten en lasten bij de Kamer van Koophandel deponeren. Niet voldoen aan deze verplichtingen is een economisch delict.

Is een vrijstelling mogelijk?

Als dit wetsvoorstel in deze vorm aangenomen wordt, kan een maatschappelijke organisatie een verzoek indienen bij de Minister van Rechtsbescherming om publicatie van de naam en woonplaats van de donateur achterwege te laten. De organisatie moet dan motiveren welke concreet gevaar voor de donateur kan voortvloeien voor zijn veiligheid.

Bij algemene maatregel van bestuur (AMvB) kan bepaald worden dat bepaalde categorieën maatschappelijke organisaties zijn vrijgesteld van deze verplichting tot openbaarmaking van de donaties. Ook kan bepaald worden welke categorieën stichtingen zijn vrijgesteld van publicatieplicht van de jaarstukken. Het Kabinet wil via de consultatie vernemen hoe deze vrijstellingsmogelijkheden kunnen worden geconcretiseerd.

Vragen en commentaar

• Deze regelgeving gaat in beginsel gelden voor ca. 223.000 stichtingen, 129.000 verenigingen en 1.600 kerkgenootschappen. In hoeveel gevallen zal hier sprake zijn van schimmige (buitenlandse) geldstromen waarmee die ongewenste invloed wordt gekocht? De toelichting op het conceptvoorstel geeft hierover geen enkel beeld. Dit conceptvoorstel lijkt me een schoolvoorbeeld van schieten met een kanon op een mug.
• Zou het niet voldoende zijn als maatschappelijke organisaties verplicht worden om dergelijke grote giften aan de fiscus te melden (renseigneringsplicht). Dat kan ook helpen bij de controleerbaarheid van aftrekbare giften. Waarom moet de buurman kunnen zien welke grote bedragen ik geef aan maatschappelijke organisaties?
• Is er enig onderzoek gedaan naar de gevolgen voor de geefbereidheid van donateurs, zowel voor particulieren als bedrijven? Het zou mij niets verbazen dat donateurs hun privacy zeer op prijs stellen en dus veel minder zullen geven. Dat staat haaks op het standpunt van het Kabinet dat geven aan goede doelen (ook fiscaal) gestimuleerd moet blijven.
• In het licht van de recent aangescherpte AVG-wetgeving, die privacy beoogt te beschermen, is dit conceptvoorstel onbegrijpelijk.
• Veel mensen geven via een periodieke gift: ze gaan dan een verplichting aan om tenminste vijf jaar een bepaald bedrag uit te keren aan het goede doel. Hoe wordt een dergelijke periodieke gift gewaardeerd voor dit conceptvoorstel? Als hiervoor de fiscale waardering in de Successiewet gevolgd wordt, betekent dit dat een periodieke gift van € 4.000 door een 65-jarige gewaardeerd moet worden op € 16.600. Dan zou deze donatie in het jaar van aangaan van de verplichting openbaar moeten worden gemaakt? Of moet worden gekeken naar de jaarlijkse uitkering waardoor er geen publicatieplicht voor deze gift zou gelden?
• Moeten ook erfrechtelijke verkrijgingen door maatschappelijke organisaties geopenbaard worden? In de memorie van toelichting op het conceptvoorstel wordt immers gesteld dat verrijking van een maatschappelijke organisatie ook kan via een uiterste wilsbeschikking.
• Vrijstellingen van de verplichtingen zullen via een AMvB geregeld worden. Dit onttrekt zich dus aan de democratische controle van de Tweede Kamer.
• Maatschappelijke organisaties worden met nog meer administratieve lasten opgezadeld.
• Het verbaast me dat in de toelichting op het conceptvoorstel geen concrete voorstellen worden gedaan van mogelijke vrijstellingen van deze verplichtingen. Er wordt slechts gesproken van objectieve niet-discriminatoire criteria, en vrijstelling voor maatschappelijke organisaties die minder kwetsbaar worden geacht voor onwenselijke beïnvloeding (wat dat ook moge zijn).
• Goede doelen die fiscaal als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI’s) zijn geregistreerd moeten al voldoen aan een publicatieplicht: fonds wervende ANBI’s moeten een balans en een staat van baten en lasten publiceren, ANBI’s die vermogensfonds zijn publiceren een staat van baten en lasten. Een vrijstelling van de publicatieplicht van jaarstukken voor ANBI’s lijkt me dus op zijn plaats.
• Sportverenigingen lijken mij ook niet direct vatbaar voor ongewenste buitenlandse financiering. Kortom voor welke organisaties is dit conceptvoorstel specifiek bedoeld en kan dat niet beter omschreven worden?
• De reikwijdte van de publicatieplicht van jaarstukken voor alle stichtingen is enorm: er zijn, behalve ANBI’s, heel veel stichtingen die voor allerlei private doelen zijn opgericht, denk aan stichtingen administratiekantoor, stichtingen die bij een fonds voor gemene rekening worden gebruikt, stichtingen voor vermogensstructurering, etc. etc.

Tot slot

Dit wetsvoorstel is vlak voor de kerstvakantie op een vrijdag namiddag laat gepubliceerd (over transparantie gesproken…). Gelet op de vakantie ligt het voorstel dus feitelijk slechts 7 weken ter consultatie.

Zoals het voorstel er nu ligt is het zeer ingrijpend voor de maatschappelijke organisaties en hun donateurs. Het is bovendien zeer de vraag of het gewenste doel door de voorgestelde maatregelen bereikt wordt. Het lijkt me niet de bedoeling om de geefbereidheid aan goede doelen te ontmoedigen.

Het zou beter zijn als de Minister de categorie van organisaties die hij op het oog heeft doeltreffend omschrijft en de maatregelen alleen voor die organisaties laat gelden. Ik stel voor om in ieder geval de ANBI’s, die al aan vele publicatieregels moeten voldoen, vrij te stellen van deze verplichtingen.

Een goed voornemen voor 2019: reageer op dit wetsvoorstel! Dat kan nog tot 22 februari 2019.

Sabine de Wijkerslooth-Lhoëst